preloader

کلسترول چیست ؟

 

کلسترول یکی از مولکول‌های زیستی و از دسته استروئید ها در لیپیدها، و نوعی الکل موسوم به استرول است. این مولکول ۲۷ کربنه، ساختار چندحلقه‌ای دارد. نقش عمده آن استحکام و انعطاف‌بخشی به غشا سلول‌ها است. کلسترول نوعی چربی و از مواد مهم غشا است. کلسترول در خون هم وجود دارد. کلسترول خون از دو منبع اصلی تأمین می‌شود: رژیم غذایی و تولید در کبد.

کلسترول رژیم غذایی به‌طور عمده در گوشت، جگر، مغز، تخم مرغ و غذاهای لبنی به بدن می‌رسد. غذاهایی گیاهی کلسترول ندارند. پس از صرف غذا کلسترول از طریق روده جذب و سپس همراه با تری گلیسیریدها درون پوششی پروتئینی بسته‌بندی می‌شود. این ترکیب چربی-پروتئین شیلومیکرون نام دارد. کبد هم می‌تواند کلسترول را از خون بردارد و هم آن را تولید و به درون خون بریزد.

پس از صرف غذا کبد شیلومیکرون را از خون برداشته و در مدت زمان میان‌وعده‌های غذایی کلسترول را تولید و درون گردش خون می‌ریزد.

کلسترول از مواد طبیعی است که در بدن ساخته می شود. مقادیرعمده این ماده (75%) توسط کبد و میزان کمتری ازآن (25%) از طریق مواد غذایی وارد بدن می شود. اگرچه افزایش بیش از حد کلسترول برای بدن مضر است اما وجود به اندازه کلسترول نقش مهمی درحفظ غشای سلولی و ساخت هورمون ها ایفا می کند.

تفاوت کلسترول خون و کلسترول غذایی

کلسترول را می‌توان به دو دستهٔ کلی تقسیم کرد.

 کلسترول غذایی: منظور همان کلسترولی است که در غذایی که خورده می‌شود وجود دارد. این عنصر غذایی بسیار شبیه به شکر، چربی، پروتئین، ویتامین‌ها و املاح معدنی است. این نوع کلسترول تنها در محصولات حیوانی یافت می‌شود و همان چیزی است که در برچسب‌های مواد غذایی مشاهده می‌شود.

کلسترول خون: این نوع کلسترول در کبد ساخته می‌شود و همان چیزی است که در آزمایشگاه اندازه گیری می شود.

کلسترول خون و کلسترول غذایی، با اینکه از نظر شیمیایی یکسان هستند، اما این بیانگر یکسان بودن آن‌ها در هر مورد نیست. به همین دلیل است که تأثیر خوردن کلسترول غذایی بر سلامت می‌تواند تا حد بسیار زیادی متفاوت از پیامدهای داشتنِ کلسترول خون بالا باشد

تفاوت کلسترول LDL و کلسترول HDL

مقدار زیاد کلسترول ال‌دی‌ال با بیماری‌های کرونری قلب در ارتباط است و به آن «کلسترول بد» گویند. لیپوپروتئین ال‌دی‌ال کلسترول را روی دیواره رگ‌ها نشانده و موجب شکل‌گیری ماده سخت و ضخیمی که همان پلاک کلسترول است می‌شود. با گذشت زمان پلاک کلسترول موجب ضخیم‌شدن دیواره رگ و نازک‌شدن مجرای عبور خون می‌شود. چون لیپوپروتئین اچ‌دی‌ال با برداشتن کلسترول از دیواره شریان و بردن آن به کبد از تشکیل انها جلوگیری می‌کند، «کلسترول خوب» نامیده می‌شود؛ بنابراین مقدار ال‌دی‌ال بالا و اچ‌دی‌ال پایین، از فاکتورهای خطر ایجاد تصلب شریان است در حالی که نسبت پایین ال‌دی‌ال به اچ‌دی‌ال برای بدن بسیار سودمند است.

هنگامی که ال‌دی‌ال بالا می‌رود کبد نه تنها کلسترول را تولید و به داخل خون می‌ریزد؛ بلکه می‌تواند آن را از گردش خون بردارد. حذف سریع کلسترول ال‌دی‌ال از خون و کاهش آن، با تعداد گیرنده‌های فعال روی سطح سلول‌های کبدی مرتبط است.

دو عامل ارث و رژیم غذایی تأثیر چشم‌گیری بر ال‌دی‌ال و اچ‌دی‌ال و کلسترول فرد دارند. برای نمونه هاپیرکلسترولمیای فامیلی اف‌اچ یک اختلال ارثی است که در ان شخص بیمار دچار کمبود و نداشتن گیرنده‌های ال‌دی‌ال روی سطح سلول‌های کبدی می‌شود. در نتیجه افراد مبتلا تمایل بیشتری به پیشرفت تصلب شرائین و بیماری‌های ایسکمیک قلبی در سنین بالاتر دارند.

رژیم‌های غذایی که دارای مقدار بالای چربی‌های اشباع و کلسترول هستند موجب افزایش مقدار ال‌دی‌ال خون می‌شوند. تری گلیسیریدها براساس ساختمان شیمیایی‌شان به دو گروه اشباع و غیراشباع طبقه‌بندی می‌شوند. چربی‌های اشباع از گوشت و محصولات لبنی تأمین می‌شوند و می‌توانند مقدار کلسترول خون را بالا ببرند. همچنین برخی از روغن‌های گیاهی که از نارگیل، نخل و کاکائو تهیه می‌شوند هم چربی اشباع بالایی دارند.

علائم کلسترول بالا کدامند؟

افزایش مقدار کلسترول عمدتا با علائم خاصی همراه نیست. این در حالیست که مقادیر بیش از حد آن با ایجاد پلاک در شریان ها سبب تصلب شراین، سختی عروق و در نهایت حمله قلبی می گردد. بررسی میزان کلسترول شامل چه مواردی است؟

  • لیپوپروتئین پرچگال (HDL 🙁 HDL باعث انتقال کلسترول از سلول به کبد و یا انتقال آن به خارج از بدن به عنوان مواد زائدمی شود. به همین دلیل HDL به عنوان کلسترول خوب شناخته می شود و هر چه سطح آن بیشتر باشد بهتر است.

  •  لیپوپروتئین کم‌چگال (LDL): کلسترول را به سلول‌هایی که به آن نیاز دارند حمل می‌کند. اگر میزان کلسترول موجود بیش از مقدار مورد نیاز سلول‌ها باشد، در این صورت این ماده در دیواره سرخرگ‌ها رسوب می‌کند که این باعث بروز بیماری‌های مربوط به سرخرگ‌ها می‌شود. به همین دلیل به LDL کسترول بد گفته می‌شود.

  • میزان تری گلیسیرید در خون یکی از مهم‌ترین فاکتورها جهت بررسی سلامت متابولیک است؛ افزایش سطح‌تری گلیسیرید باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عروق کورونری، دیابت و کبد چرب می‌شود. عامل دیگر افزایش دهنده خطر ابتلا به بیماری‌های عروق کورونری افزایش کلسترولLDL (کلسترول بد) و کاهش کلسترول HDL (کلسترول خوب) می‌باشد. عامل دیگری که احتمال ابتلا به بیماری قلبی را بالا می‌برد کلسترول تام خون می‌باشد.

دلیل افزایش کلسترول چیست؟

  •  رژیم غذایی حاوی چربی های اشباع
  • ورزش نکردن و بی‌تحرکی: این دو باعث افزایش کلسترول خون می‌شوند.
  • چاقی مفرط: احتمال بالا بودن کلسترول LDL و تری‌گلیسیرید و پایین بودن لیپوپروتئین پرچگال (HDL) در افراد دارای اضافه وزن بیشتر است.
  • استعمال دخانیات: در سیگار ماده شیمیایی به نام آکرولئین وجود دارد که از انتقال کلسترول از رسوبات چرب به کبد توسط کلسترول خوب (HDL) جلوگیری کرده و با افزایش LDL  باعث ایجاد پلاک درعروق و در نهایت تصلب شرایین می‌شود.
  •  بیماری‌های زمینه‌ای: افراد مبتلا به فشار خون بالا و دیابت اغلب کلسترول بالایی دارند. برخی بیماری‌های دیگری که می‌توانند باعث افزایش سطح کلسترول شوند عبارتند از:
  • بیماری‌های کلیوی
  •  بیماری‌های کبدی
  •  کم‌کاری غده تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)

 برخی از عوامل مؤثر در کلسترول بالا غیرقابل تغییر بوده و به طور طبیعی احتمال بروز حمله قلبی یا سکته مغزی را افزایش می‌دهند. این عوامل که پزشکان به آن‌ها عوامل ثابت می‌گویند، عبارتند از:

  • سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری کرونری قلب (CHD) یا سکته مغزی در سنین پایین
  •  سابقه خانوادگی ابتلا به عارضه‌های ناشی از کلسترول
  • سن: هر چه سن بالاتر باشد احتمال تنگ شدن سرخرگ‌ها (تصلب شرایین) بالاتر است.
  • نژاد: احتمال حمله قلبی در افرادی که دارای تبار هندی، پاکستانی، بنگلادشی و سری‌لانکایی هستند بیشتر است.
  • جنسیت: احتمال حمله قلبی در مردان بیشتر از زنان است.
  • هایپرکلسترولمی فامیلی : «هایپرکلسترولمی فامیلی» به معنی کلسترول بالای ارثی است. افراد مبتلا به این عارضه از زمان تولد دارای کلسترول بالا هستند، که باعث می‌شود این افراد در سنین پایین به مشکلات قلبی مثل تصلب شرایین و بیماری کرونری قلب دچار شوند.

آیا کلسترول با جنسیت مرتبط است؟

میزان HDL(کلسترول خوب) خون در زنان بیش از مردان است چراکه هورمون زنانه استروژن باعث افزایش میزان HDL می شود؛ به همین دلیل میزان کلسترول تام در زنان تا پیش از یائسگی کمتر از مردان است. پس از یائسگی میزان کلسترول در زنان افزایش می یابد که این امر حاکی از لزوم تغذیه مناسب در این دوره برای زنان است.

راه های کاهش کلسترول چیست؟

  • مصرف غذاهای حاوی فیبر: رژیم غذایی سرشار از فیبر می تواند باعث کاهش LDL شود. از آنجا که اضافه وزن یکی از ریسک فاکتورهای ابتلا به کلسترول بالاست غذاهای حاوی فیبر مانند میوه ، سبزیجات، غلات کامل و حبوبات با کمک کردن به کاهش وزن در کنترل میزان کلسترول موثرند.
  • آگاهی از میزان کالری مصرفی: انجمن قلب آمریکا توصیه می کند که 25-30% از کالری روزانه خود را با مصرف روغن های گیاهی، مغزها و ماهی تامین کنید. در یک فرد سالم میزان مصرف چربی اشباع می تواند تنها 7% از میزان کل کالری روزانه را شامل شود.
  • مصرف هوشمندانه پروتئین: به منظور کاهش کلسترول مصرف گوشت قرمز را کاهش داده و از مرغ، ماهی و بوقلمون استفاده کنید.
  • قبل از مصرف ماکیان، پوست آن ها را حذف کنید.
  • مصرف ماهی های روغنی مانند سالمون با افزایش میزان امگا3 به کاهش میزان تریگلسیرید و افزایش کلسترول خوب (HDL) می انجامد.
  • مصرف سویا باعث کاهش LDL (کلسترول بد) و تریگلیسرید می شود.
  • رژیم غذایی کم کربوهیدرات باعث بهبود میزان HDL می گردد.
  • کاهش وزن می تواند باعث کاهش کلسترول شود.
  • ترک سیگار: سیگار کشیدن نه تنها به ریه شما آسیب می زند بلکه با کاهش میزان کلسترول خوب باعث افزایش خطر سکته قلبی و مغزی می شود. با ترک سیگار می توانید میزان HDL را افزایش دهید.
  • • ورزش کردن: ورزش کردن باعث افزایش میزان HDL تا 6%و کاهش میزان LDL تا 10% می شود. تحقیقات حاکی از آن است که 40قبقه ورزش ، 3 تا 4 بار در هفته باعث کاهش میزان کلسترول خون می گردد.